Auteur: Steve Kozak
Publicatiedatum: 15 november 2023
The Acolyte. The Last Jedi. Resistance. The Book of Boba Fett. The Phantom Menace. Over de jaren heen zijn er tal van producties op onze schermen langsgekomen die door grote groepen kijkers werden bestempeld als “De slechtste Star Wars-titel ooit”. De mensen die dit riepen hebben vast nooit The Star Wars Holiday Special uit 1978 gezien. Deze tv-film was eigenlijk het allereerste Star Wars-vervolg, maar werd zo laag gewaardeerd dat hij bijna in de vergetelheid is geraakt. Officieel kun je deze titel nergens zien, wat hem eigenlijk alleen maar legendarischer maakt. Tot voor kort was er ook maar weinig bekend over de productie. Over de totstandkoming van deze beruchte tv-film verscheen vorig jaar de documentaire “A Disturbance in the Force”. Een van de makers schreef ook dit bijbehorende boek, dat verscheen onder dezelfde titel.
Als je The Star Wars Holiday Special nog nooit gezien hebt, heb je er vast al eens over gehoord. In het jaar na het monstersucces van Star Wars: A New Hope besloot men een tv-film als low-budget vervolg te produceren. De man achter Star Wars zelf, George Lucas, was nauwelijks bij dit vervolg betrokken, aangezien hij reeds bezig was met The Empire Strikes Back. De Holiday Special werd op 17 november in de Verenigde Staten als Kerstspecial op televisie uitgezonden. De productie maakte op het kleine scherm echter lang niet zoveel indruk als de kaskraker uit de bioscoop. En dat is nog mild uitgedrukt, want de reacties waren over het algemeen verschrikkelijk negatief. De titel werd zelfs zo slecht ontvangen, dat het altijd bij deze enkele uitzending is gebleven. De special werd nooit meer herhaald en een home media release is er nooit gekomen.
“I am your experience. So experience me”
Zelf ben ik niet oud (en niet Amerikaans) genoeg om de enige uitzending van The Star Wars Holiday Special ooit meegemaakt te kunnen hebben. Voor ‘ramptoeristen’ zoals ik, die toch wel geïntrigeerd waren door het gerucht van een ‘vergeten’ Star Wars-film, was het dankzij de wonderen van video recording en het internet later gelukkig wel mogelijk om de befaamde Special alsnog te bekijken. Wat ik zo’n vijftien á twintig jaar geleden ook eens heb gedaan. Hierna nam ik me het volgende voor: “Dit alsjeblieft nooit meer”. Voor het lezen van de ‘making of’ van de special heb ik nog even overwogen om de beruchte productie opnieuw te kijken, maar ik heb het niet aangedurfd.
Wat ik me nog kan herinneren van de Holiday Special was dat het er allereerst nogal groezelig uit zag. Maar dat is logisch voor een onofficiële kopie van een tv-productie uit 1978. Echter ben ik als filmliefhebber wel wat gewend, want bij de door mij hoog gewaardeerde titels “Le Voyage Dans La Lune” (1902), “Nosferatu” (1922) en “Metropolis” (1927) kon ik ook makkelijk door de verouderde beeldkwaliteit heen kijken. Maar ondanks dat viel het me op dat de Special nergens de grootsheid van Star Wars benaderde. Daarbij was de vertelling een allegaartje van onlogische gebeurtenissen, onduidelijke verbanden en algehele saaiheid. Star Wars onwaardig.
“Happy Life Day!”
Een korte samenvatting van de Special: Han Solo en Chewbacca reizen in een soort AliExpress-versie van de Millennium Falcon naar Chewie’s thuisplaneet Kashyyyk voor de feestdag Life Day, maar worden op die hielen gezeten door Imperials. Net wanneer je denkt dat dit nog wel eens een tof avontuur kan worden over de Rebels en The Empire, schakelt het perspectief naar de Wookiee-planeet waar Chewbacca’s familie op hem wacht en schijnbaar urenlang onverstaanbare dingen naar elkaar brult. Zonder ondertiteling. Dit wordt af en toe onderbroken door optredens van onder andere Darth Vader, een bijna onherkenbare Luke en een stonede Leia. Maar we krijgen ook een cantina-scène, een korte tekenfilm en af en toe een muzieknummer voor onze kiezen. Het geheel wordt afgesloten met een samenzijn waaraan je duidelijk kunt zien dat het budget op was, terwijl Leia op de melodie van de Star Wars main theme een liedje zingt. Nu ik het zo opsom blijft het bijzonder hoe een dergelijke knotsgekke serie gebeurtenissen toch zo saai en tenenkrommend kan zijn.
Maar genoeg over de Special zelf, want deze review gaat uiteraard over het boek. Wat zou ik iemand aanraden die is geïnteresseerd in de verhalen over de totstandkoming van de Holiday Special? En specifiek het boek “A Disturbance in the Force – How and Why the Star Wars Holiday Special Happened”? Dit is namelijk niet een boek wat je zomaar even oppikt, want je zou het kunnen omschrijven als “het boek bij de documentaire over de spin-off van Star Wars”. Hoewel ik niemand zou aanraden om voor diens lol de tv-film te gaan kijken, is de beruchte Special toch wel vrij essentieel kijkvoer voor je aan dit boek begint. De verschillende aspecten van de productie worden dan wel redelijk gedetailleerd beschreven, maar het helpt het als je vanuit de eerste hand weet over welke set-pieces het steeds gaat. Toegegeven, voor degenen die de Special niet kennen zal het kijken ervan een zware zit zijn. Zeker anno 2024. Maar je zou het kunnen vergelijken met het kijken van “Plan 9 From Outer Space” (1957), “The Room” (2003) of “Cats” (2019), films die een cult-status hebben verworven dankzij hun erbarmelijke kwaliteit. Een soort ‘hate-watching’ dus.
“Out of the frying pan into the fire, huh pal?”
Voor de gemiddelde Nederlander zal het lezen van “A Disturbance in the Force” soms pittige kost zijn. Een groot deel van het boek is namelijk geschreven voor Amerikaanse lezers die het einde van de jaren ’70 bewust hebben meegemaakt. Zij zullen zich wellicht beter in de lange hoofdstukken over het tv-landschap van die tijd kunnen inleven dan ik. Schrijver Steve Kozak heeft namelijk zijn uiterste best gedaan om The Star Wars Holiday Special te verklaren als een typisch product van zijn tijd. Ten tijde van de release waren dit soort tv-specials namelijk bijna aan de orde van de dag. Om deze plaatsing kracht bij te zetten weidt de auteur tientallen pagina’s uit over de specials uit die tijd en de vele namen die daarbij kwamen kijken. Hoewel ik het waardeer dat de schrijver ontzettend goed zijn research heeft gedaan en er moeite in heeft gestoken om dit tijdsbeeld uiteen te zetten, moet ik bekennen dat dit voor mij erg lastige hoofdstukken waren om doorheen te komen.
Daar tegenover staat dat het fascinerend is om te lezen hoe de ramp die de Holiday Special is zich heeft kunnen voltrekken. Het boek doet je geloven dat de productie een bijna constante ‘dumpster fire’ was. Vanaf de conceptfase tot aan de montage: op talloze momenten leek niemand daadwerkelijk een duidelijk doel voor ogen te hebben. Het mag een wonder heten dat hier toch een film uit is ontstaan. Of ja, een doel was er wel, maar dat was een stuk abstracter: Ervoor zorgen dat de naam “Star Wars” niet in de vergetelheid zou raken, zodat er meer geld kon worden verdiend door middel van reclame en merchandise-tie-ins. Een typisch voorbeeld van zakelijke hebzucht.
“I love to make a Wookiee happy”
Één van de prachtigste voorbeelden van de rampspoed tijdens de productie, is een ooggetuigenverslag van de opnamedagen. Hierin wordt in geuren en kleuren verteld wat voor martelingen de acteurs en vooral de figuranten moesten doorstaan. De sets werden afgeraffeld, kostuums werden lukraak uitgedeeld, men wist totaal niet waar het script over ging en er werd maar wat aangemodderd. Met als klap op de vuurpijl de verslagen van figuranten, van wie werd verwacht dat ze op een set van 40 graden kwamen opdraven in alien-kostuums waarin het bijna onmogelijk was om te ademen. Het is bizar hoe iedereen deze productie heeft overleefd. Liefhebber als ik ben van ‘making ofs’ van films, maakt een dergelijk relaas het boek voor mij meer dan waard. Al voelt het ook een beetje als leedvermaak.
Ook het hoofdstuk over de totstandkoming van het cartoon-segment is interessant. Zeker omdat dit het allereerste optreden van Boba Fett was, nog vóór Episode V in de bioscoop verscheen! Heel spectaculair is het verder niet, maar het valt op doordat dit eigenlijk het enige onderdeel van de productie was wat niet door rampspoed werd geplaagd. En dat is ook te merken, want het betreffende segment wordt over het algemeen als het beste gezien wat de Holiday Special heeft voortgebracht. Niet voor niets is dit korte losse verhaal het enige wat later officieel opnieuw is uitgebracht, namelijk als “The Story of the Faithful Wookiee” op Disney+.
Onderdelen die verder de revue passeren maar wellicht alleen voor vakidioten interessant zijn, zijn er genoeg. Voor muziekliefhebbers kan het bijvoorbeeld interessant zijn om te lezen over de betrokkenheid van de band Jefferson Starship en de overige artiesten die er met de haren bij werden gesleept. Of hoe de diverse gastacteurs hun rollen beschouwden. Hoe men de naam van de franchise top of mind wilde houden om ervoor te zorgen dat Star Wars langer geld kon opbrengen, terwijl de productie meer kwaad dan goed deed. En ten slotte de nalatenschap van deze toch wel legendarische productie, waarvan we de gevolgen nog kunnen terugzien in de LEGO Star Wars Holiday Special en het gevorkte wapen van Boba Fett in The Mandalorian.
“Now, it’s goodnight, friend”
Eerder noemde ik al dat dit boek de ‘companion piece’ is bij de gelijknamige documentaire. Je zult je daarom misschien afvragen of het boek ook voor jou de moeite waard is om te lezen, wanneer je misschien net zo goed de docu kunt kijken. Mijn antwoord daarop is: het ligt er aan. Als je echt de diepte in wilt gaan over wat er allemaal achter de schermen gebeurde bij het maken van de Holiday Special, moet je zeker dit boek checken. Ben je meer iemand die er liever beelden bij heeft en niet alle details over de Amerikaanse tv-industrie eind jaren ’70 hoeft te weten, dan zou ik zeggen: check de documentaire. Maar als jij net als ik zo’n idioot bent voor wie de Star Wars Holiday Special een speciaal plekje heeft in je liefhebberij, dan kijk je “A Disturbance in the Force” en lees je het boek er ook nog bij!
Met dank aan Applause Theatre & Cinema Book Publishers voor het beschikbaar stellen van A Disturbance in the Force – How and Why the Star Wars Holiday Special Happened voor deze review.